- blad nr 6
- 1-6-2020
- auteur . Overige
- Opinie
Buitenlandse promovendus verdient bescherming
Sandwichpromovendi, ook wel joint PhDs genoemd, werken vooral in hun thuisland en brengen een deel van hun promotietraject in Nederland door. Vaak volgen ze de eerste negen maanden hier een opleidingsprogramma en werken ze hun onderzoeksvoorstel uit. In de tweeëneenhalf jaar daarna voeren ze in hun thuisland onderzoek uit onder toeziend oog van een lokale begeleider. In de tussentijd hebben ze regelmatig contact met de Nederlandse promotor om de voortgang te bewaken. Na afloop van deze periode keren ze voor negen maanden terug naar de Nederlandse universiteit om hun proefschrift af te ronden.
Als sinds de jaren negentig lopen er sandwichpromovendi in Nederland rond. Wageningen Universiteit geldt als pionier en grootafnemer. Veel sandwichpromovendi komen uit landen in Midden- en Zuid-Amerika, Afrika en Zuidoost Azië en zijn daar verbonden aan een wetenschappelijk instituut of universiteit.
Ontwikkelingshulp
De sandwichconstructie biedt studenten uit minder ontwikkelde landen toegang tot het veronderstelde hoge niveau van universiteiten in Nederland en andere West-Europese landen, terwijl ze binding houden met hun thuisland. Het wordt daarom soms als ontwikkelingswerk beschouwd.
Een tweede aanleiding voor de sandwichconstructie wordt minder vaak hardop uitgesproken: kostenbesparing. Door het gedeelde eigenaarschap met de instelling in het thuisland draagt de Nederlandse universiteit niet de meeste kosten. De universiteit verstrekt alleen een beurs van circa 60 duizend euro waarop uitsluitend studenten van buiten Nederland aanspraak kunnen maken. Per succesvolle promotie ontvangt de universiteit op zijn beurt hetzelfde bedrag van het ministerie van Onderwijs als voor werknemer-promovendi: circa 80 duizend euro.
De beurs dekt de loonkosten voor de aanstelling van twee keer negen maanden in Nederland plus de kosten voor visa, reizen, verhuizingen, studiemateriaal, begeleiding in het thuisland en het gebruik van universitaire faciliteiten.
Bijdragen aan de lokale kennisontwikkeling en kostenbesparing: het klinkt te mooi om waar te zijn. Dat is het dus ook. Onderaan de streep belandt de sandwichpromovendus vaak tussen de wal en het schip.
Boete
Sandwichpromovendi lopen in hun thuisland regelmatig tegen problemen aan, waar vanuit Nederland weinig zicht op is. Zo kan de beurs die de thuisuniversiteit verstrekt onvoldoende zijn om in het levensonderhoud te voorzien. Ook kunnen sandwichpromovendi in hun thuisland geconfronteerd worden met vele extra taken. Hun onderzoek moeten zij dan doen in hun vrije tijd, met vertraging tot gevolg. Een sandwichpromovendus vertelde dat bij terugkomst in haar thuisland haar salaris werd gehalveerd, dat ze haar normale taken moest voortzetten en haar onderzoek maar in haar eigen tijd moest uitvoeren. Haar contract vermeldde bovendien dat ze na haar promotie nog tien jaar voor hetzelfde instituut moest blijven werken, anders riskeerde ze een boete.
Problemen
In Nederland ondervinden sandwichpromovendi ook vaak problemen. Hun beurs ligt ver beneden het salaris van werknemerspromovendi en hun juridische status is vaak onduidelijk: zijn nu ze werknemer, gastonderzoeker of student? Hierdoor zijn veel zaken voor hen moeilijk te regelen. Zonder contract is het bijvoorbeeld lastig om huisvesting te vinden, zeker voor kortere periodes. Verlof en kinderopvangtoeslagen moeten op individuele basis worden geregeld, omdat sandwichpromovendi geen werknemers zijn en eenduidige verlofregelingen ontbreken. Deze groep is daarmee overgeleverd aan de bereidwilligheid van de universiteit.
Onderwijs
Onderwijs geven is ook een ingewikkeld punt, waarbij de omstandigheden van geval tot geval sterk verschillen. Sommige sandwichpromovendi krijgen geen kans om onderwijs te geven, anderen moeten buitensporig veel uren lesgeven. Dat gebeurt vaak onbetaald omdat ze geen contract hebben bij de universiteit. Weigeren kunnen ze niet, aangezien hun begeleiders het geven van onderwijs voorspiegelen als een take it or leave it-deal.
De tijdsdruk voor sandwichpromovendi neemt door de extra taken enorm toe en ze houden weinig tijd over om op te staan voor hun rechten. Ook qua belangenvertegenwoordiging vallen zij tussen wal en schip: vakbonden kunnen weinig betekenen voor deze groep, zolang ze niet formeel in dienst zijn.
Sandwichpromovendi worden met goede bedoelingen aangesteld, maar de constructie mag niet ten koste gaan van de henzelf. Als we programma’s financieren en faciliteren die tot uitbuiting leiden, dan zijn we deel van het probleem. Willen Nederlandse universiteiten daarbij betrokken zijn?
Gedragscode
Als bestuursleden van Promovendi Netwerk Nederland pleiten wij niet voor afschaffing van de sandwichconstructie, wel voor een ethisch verantwoorde voortzetting ervan. Begeleiders aan de Nederlandse universiteit moeten volledig op de hoogte zijn van de voorwaarden waaronder hun promovendi aan het thuisinstituut verbonden zijn. Dit vereist open communicatie met de promovendus en de begeleiders van het thuisinstituut.
Het zou een grote stap voorwaarts zijn als Graduate Schools de arbeidsvoorwaarden van het thuisinstituut monitoren en dit laten terugkomen in het aannamebeleid. Een gedragscode voor het aannamebeleid van promovendi biedt begeleiders een kader bij de bespreking van de arbeidsvoorwaarden met het thuisinstituut.
Tenslotte moeten Nederlandse universiteiten gedurende het hele promotietraject de verantwoordelijkheid nemen voor de promovendus en niet alleen tijdens hun verblijf in Nederland. Werkomstandigheden in het thuisland vormen een integraal onderdeel van het proces. Waar nodig moeten universiteiten stappen ondernemen om promovendi te ondersteunen en beschermen.
Bram Faber en Lucille Mattijssen zijn bestuursleden van
Promovendi Netwerk Nederland.
[streamer]
‘Zolang ze niet in vaste dienst zijn, kunnen vakbonden voor deze groep weinig betekenen’